توضیحات :
مقاله مکتب اسلام در مورد علم اقتصاد
فهرست:
مقدمه
نگاهى به مفهوم اقتصاد:
نگاهى به مفهوم اقتصاد در مکتب اسلامى
علم اقتصاد و مکتب اسلام
فرق مکتب اقتصادی و قانون مدنی
تفاوتهاى مکتب اقتصادى و علم اقتصاد
علم اقتصاد از دیدگاه مکتب اسلام
راههای دستیابی به مکتب اقتصادی
چارچوب کلی اقتصاد اسلامی از دیدگاه مکتب اسلامی
اصل مالکیت مزدوج
اصل عدالت اجتماعی
ویژگیهای مکتب اقتصادی اسلام
مقدمه
با توجه به جامعیت دین اسلام و اینکه اسلام در تمام زمینه‌ها حرفِ برای گفتن دارد و پیرامون جامعه انسانی از لحاظ اعتقادی، عبادی، فرهنگی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مکتبی خاص ارائه کرده است که مشتمل بر راهنماییها و راهکارهای اساسی برای ایجاد "مدینه فاضله" و نیل به "سعادت دنیایی و اخروی" می‌باشد. بر مبنای همین نگرش است که اساس و مفاهیم بنیادین مکاتب کلامی، اخلاقی، سیاسی و اقتصادی اسلام از زبان شارع (خداوند و پیامبر «ص») در منابع و متون دینی ما به نحو برجسته و راهگشا وجود دارند. در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، دانشمندان و برجسته‌گان مسلمان، این مکاتب را سر و سامان داده و آن را به صورت تخصصی بر پایه مفاهیم بنیادین دینی، تنظیم و تدوین کرده‌اند.
یکی از چهره‌های شاخص و متفکر مسلمان که در زمینه مکاتب اسلامی از جمله مکتب اقتصادی اسلام فرضیه‌های مختلف را بررسی، تحلیل و نظریه خویش را که مقتبس از منابع غنی اسلام بود، مطرح ساخت؛ شهید آیت الله سید محمد باقر صدر بود. وی صاحب نظر دقیق و دانشمند متبحر در ابعاد مختلف علمی (در زمینه‌های فقهی، اصولی، فلسفی و اقتصادی) بود. ایشان را می‌توان جزء اولین کسانی شمرد که در میان دانشمندان مسلمان در زمینه اقتصاد، مکتب اقتصادی و نظام اقتصادی اسلام به صورت مدوّن و منظّم اظهار نظر نمود و در این زمینه کتابهای ارزشمندی از جمله « اقتصادنا » را نوشت و همچنین در مورد بانک‌داری بدون ربا که در کشورهای اسلامی مشکل اساسی از منظر سیاستهای کلان «تجهیز و تخصیص» منابع پولی شمرده شده و می‌شود، کتاب « البنک اللاربوی فی الاسلام » [1] را به رشته تحریر در آورد که در زمان خود کاری ابتکاری و ارزشمند در جهان اسلام محسوب می‌شد و « قوانین که در زمینه بانک‌داری بدون ربا در چند سال اخیر در برخی کشورهای اسلامی تدوین شده اند از افکار و خطوط کلی که ایشان مطرح کرده است؛ متأثر می‌باشند ». [2]
نگاهى به مفهوم اقتصاد:
»بر مىگردد که ترکیبى است از Eco ] »به معنى منزل و Nom ] »به معنى قانون. بنابراین معنى سنتى Oikonomike ] »و یا Economie ] »تدبیر منزل (2) بوده است. این معنى در شرق و غرب کم و بیش به همین ترتیب مورد استفاده داشته است.
اصطلاح فرانسوى Oeconomie ] »و یا Economie ] »مفهوم وسیعتر مدیریت را نیز در برگرفته و با ترکیب واژه «سیاسى» (3) معناى اداره امور عمومى و یا مدیریت امور دولت را مورد نظر داشته است.
فیزیوکراتها از این مفهوم معانى مدیریت، نظم و قوانین طبیعى را منظور مىداشتند و در زمان آنها مباحث ماهیت ثروت، تولید مجدد و توزیع را نیز دربر مىگرفت. و بنا به گفته «گرونوگن» (4) از دهه 1770 «ورى» (5) اصطلاح علم را به آن افزود و براى تولید و توزیع ثروت در زمینه اداره منابع کشور مورد استفاده قرار داد. او مدعى است که مفاهیم خست (6) و صرفه جویى (7) و مدیریت مالى دقیق خانوارها و سایر سازمانها نیز از همین مفهوم لاتین واژه اقتصاد اقتباس شده و در قرن 18 همزمان با تعمیم یافتن اصطلاح «مدیریت دولتى» (8) رواج بیشترى یافته است.
«آدام اسمیت» اقتصاد سیاسى را پژوهش در زمینه ماهیت و علل ثروت ملل و یا همان گونه که فیزیوکراتها در ابتدا اظهار مىداشتند دانش مربوط به ماهیت ثروت، باز تولید، توزیع و مصرف آن مىدانستند. در اواخر قرن 18 بود که واژه اقتصاد (9) و یا علم اقتصاد جانشین واژه اقتصاد سیاسى گردید و تجدید حیاتش که عمدتا در طول دهه 1760 شکل گرفته بود، معناى اقتصاد را سبتبه بیشتر کاربردهاى سنتى آن تغییر داد هر چند برخى همچون «گرونوگن» اعتقاد دارند که نه اقتصاد سیاسى و نه مترادف جدید آن Economics ] »معناى دقیقى ندارند.
شاید اولین تعریف نزدیکتر به آنچه امروز مصطلح است تعریف «رابینز» (10) باشد که اقتصاد را به صورت علمى تعریف مىکند که رفتار انسان را به صورت رابطه بین خواستههاى نامحدود و امکانات تولید محدود با داشتن موارد استفاده متعدد مورد مطالعه قرار مىدهد. «رابینز» با این تعریف به فکر ایجاد علم اقتصاد به صورت علمى نظرى و اثباتى بود و ترجیح مىداد تا واژه «اقتصاد سیاسى» را در رابطه با موضوعاتى از قبیل انحصار، حمایت، برنامه گذارى و سیاستهاى دولت مورد استفاده قرار دهد.