این فایل دارای فرمت word می باشد.
مقاله مروری بر زمینه های تاثیر فضای مجازی بر نظریه های ارتباطات
فهرست مطالب
عنوان:
چکیده
مقدمه
فضای مجازی
فرهنگ مجازی
پدیده های جدید در فضای مجازی
ویژگیهای روانشناختی فضای مجازی
انعکاس تغییرات معاصر در نظریه پردازی در ارتباطات
کاربرد نظریه های موجود در حوزة ارتباطات مجازی
نتیجه گیری
منابع
چکیدهکارکردها
و تفاوتهای فضای مجازی با سایررسانه ها باعث شده که تصور شود عرصه علم
ارتباطات در حال تجربه کردن یک تغییر بسیاراساسی است. در واقع گروهی از
متفکران معتقدند این تغییرات به ظهور نظریه های جدیدیدر حوزه علم ارتباطات
منتهی خواهند شد. فضای مجازی هم مثل سایر رسانه ها با انسانسر و کار دارد و
نتایج تحقیقات جدید نشان داده که اثراتی که به این رسانه نوظهورنسبت داده
می شود مبالغه آمیز است. تحقیق در فضای مجازی با استفاده از نظریه هایموجود
نشان می دهد که این نظریه ها برای فضای مجازی هم تبیین های قابل قبولی
ارائهمی کنند و بنابراین برای تحقیقات بعدی کافی به نظر می رسند.در این
مقاله خواهیم دیدبه دلیل کافی بودن نظریه های موجود ارتباطی برای تبیین
فضای نوین رسانه ای ، فضایمجازی با و جود تفاوتهای ماهوی آن با سایر رسانه
ها باعث نخواهد شد نظریه های عمدهجدیدی در عرصه علم ارتباطات ظهور پیدا
کنند.
واژگان کلیدی:فضایمجازی ، اینترنت ، نظریه های ارتباطات ،
فرهنگ مجازیمقدمهدرفوریه سال 2006 تعداد کاربران اینترنتی در جهان از مرز
یک میلیارد نفر گذشت. درفاصله سالهای 2000 تا 2006 رشد تعداد کاربران
اینترنتی در جهان بیش از200 درصدبودهاست. آمار در مورد ایران کمی متفاوت
است. بین سالهای 2000 تا 2006 تعداد کاربراناینترنتی در ایران بیش از 3100
درصد افزایش یافته است و در حال حاضر به بیش از 5/11میلیون نفر بالغ می
شود.
با این توضیح مقدماتی باید گفت مسئلهای که در حالحاضر دانش
ارتباطات با آن روبروست به نظریه پردازی در این حوزه یعنی ارتباطاتمربوط
میشود.کارکردهای نظریه برای علم، متخصصان رشته ارتباطات را بر آن داشته
تابا توجه به کمبودهای نظری موجود و تامین نظامهای مفهومی قابل انطباق با
این تحولات،به نظریه سازیهای جدید در این حوزه بپردازند. در واقع در سنت
دانش ارتباطات توسعهفناوری های ارتباطی همیشه با ایجاد نظریه های جدید
ارتباطی همراه بوده است. اینمسئله فعالان عرصه دانش ارتباطات را وادار می
کند که بیاندیشند که آیا با پیدایشفضای مجازی ، نوع جدیدی از نظریة های
ارتباطی مورد نیاز است؟
در این مقالهابتدا تاریخچه ای از پیدایش و
همچنین گسترش فضای مجازی ارائه خواهم داد و در ادامهفرهنگ مجازی را توضیح
خواهم داد. پس از آن پدیده های نوظهور در فضای مجازی را برخواهم شمرد.
تفاوتهای روانشناختی موجود میان فضای مجازی و رسانه های پیش از آن هممورد
بررسی قرار خواهد گرفت. در مرحله بعد با مروری بر روی ایده ها و نظریات
مختلفو گاه متضاد نشان خواهم داد که حوزه ارتباطات با ظهور و گسترش فضای
مجازی چقدر درحوزة نظریهپردازی دستخوش تغییر و تحول شده و یا خواهد شد؟
سپس، به قابلیتنظریههای موجود ارتباطی برای اکتشاف، توصیف و تبیین در
حوزه فضای مجازی خواهمپرداخت و در پایان به سوال مطرح شده در عنوان مقاله
پاسخ خواهم داد.
فضایمجازی
وقتی صحبت از فضای مجازی به میان می آید
مردم اغلب به کامپیوتری فکرمیکنند که به اینترنت متصل است در حالیکه این
فقط بخش بسیار کوچکی از فضای مجازیراتشکیل میدهد. از نگاه دیوید بل (2001)
فضای مجازی فقط مجموعهای از سخت افزارنیست بلکه مجموعهای از تعاریف
نمادین است که شبکهای از عقاید و باورها را درقالب داد و ستد بیت رد و
بدل میکنند.
فضای مجازی درواقع نامی است که تعدادزیادی از کاربردهای
امروز فناوری های جدید ارتباطی را دربر میگیرد. این نام نخستینبار بوسیله
ویلیام گیبسون در رمان نورومانسر (1984) ابداع شد (هولمز، 2005). همانطورکه
کاترین هایلس (1996) نشان میدهد دیدگاه گیبسون خودبخود به وجود
نیامدهبود و دگرگونی های مبتنی بر فناوری انجام شده در دهه های 1980 و1990
نقش زیادی درظهور این اصطلاح داشت (به نقل از ویتاکر، 2004). فلیشی (2002)
نشان می دهد که ظهورفضای مجازی در واقع درست بعد از پایان جنگ جهانی دوم و
با راه افتادن موج فناوریهایجدید کامپیوتری در فرم اولیه آن اتفاق افتاد
(به نقل از ویتاکر، 2004).
علیرضادهقان (1384) معتقد است فضای مجازی یک
شبکه گسترده جهانی است که شبکه های مختلفرایانه ای در اندازه های متعدد و
حتی رایانه های شخصی را با استفاده از سخت افزارها و نرم افزار های گوناگون
و با قرارداد های ارتباطی به یکدیگر وصل می کند. فناوریهای ارتباط راه دور
اساس فضای مجازی را تشکیل می دهند (ویتاکر,2004). هر چند برخیاز این
فناوری ها مانند تلگراف و تلفن در اوایل قرن نوزدهم اختراع شده بودند
اماهمه گیر و ارزان شدن این فناوری ها و بالارفتن توان فنی آنها که شرط
اصلی ظهور فضایمجازی است در چند سال اخیر اتفاق افتاده است. ویتاکر در
توضیح این مسئله به رویدادتاجگذاری ملکه انگلستان اشاره می کند که حدود
بیست میلیون نفر آن را از تلوییونتماشا کردند. در حالیکه تعداد تلویزیونها
در انگلستان تا قبل از چند ماه مانده بهمراسم 600000 دستگاه برآورد میشد,
دراین چند ماه تقریباَ همین تعداد تلویزیوندرانگلستان خریداری شد. شیوع
فناوری های ارتباطی درسالهای بعد رفته رفته به شکلگیری وظهورفضای مجازی
منجر شد.
کلمه فضای مجازی (سایبر اسپیس) از درون کلمهسایبرنتیکس که در
سال 1948 بوسیله نوربرت وینر ابداع شده بود پدید آمد. سایبرنتیکسعلم نظریه
کنترل است و در مورد سیستم های پیچیده بکار می رود (ویتاکر, 2004).
کلیهسیستمهایی که با روشهای خودفرمایی اداره می شوند در واقع سیستمهای
سایبرنتیکیهستند. گاهی اوقات کلمه سایبرنتیکس در معنایی غیر از معنای اولیه
آن مثلاً به معنایقانونگذاری و قانونمندی بکار میرود (دامسایر ,1993 و بیر
1994). دلیل این نوعنامگذاری به پیچیدگی این نوع قوانین مربوط می شود.
ارتباط واژه ای فضای مجازی(سایبراسپیس) و سایبرنتیکس هم به مسئله پیچیدگی
بر می گردد.
لیندلاف (2002) ارتباطات کامپیوتری را بسیار متفاوت از سایر
ارتباطات می داند و معتقد است اینگونهارتباطات باید با یک روش شناسی
متفاوت از بقیه روشها مورد تجزیه تحلیل قرارگیرند. لیندلاف در این مورد
معتقد به یک رویکرد ساختار اجتماعی است. رویکرد ساختار اجتماعیعوامل غیر
انسانی را هم در ارتباطات دخیل می داند.
فرهنگ مجازی
گاهی درکنار
اصطلاح فضای مجازی به اصطلاح فرهنگ مجازیبرخورد می کنیم. مسائلی که برای
نظریه پردازان درحوزه فرهنگ در فضای مجازی مطرح میشوند شامل مسائلیهمچون
شکل گیری فرهنگ جدید, بازنمائیو درک از واقعیتمجازی و هویت می شوند (بل،
2001).
اهمیت و قدرت اشکال اجتماعی ماننداجتماعاتمجازی و گفتمان فضای
مجازی در فرهنگ عامه و حوزههای دیگر هم بخش دیگری از حوزه مطالعاتی این
نظریه پردازان را تشکیل می دهند(باربارا کندی ودیوید بل2001 , بل 2001
واندرو هرمن وتوماس سویفت 20009.
پس ازظهور فرهنگ مجازی کم کم سر و کله
خرده فرهنگ های مجازی هم پیدا شد. جماعت های مجازیو آنلاین که به زیر شاخه
های مختلف تقسیم می شوند باعث ظهور این خرده فرهنگ ها شدهاند.
بل (2001)
فرهنگ مجازی را مصنوع فضای مجازی می داند. کلماتی که روی صفحهکامپیوتر
پدیدار می شوند تشکیل جماعت می دهند. این جماعتهای مجازی فرهنگ خاص خود
رادارند و هویت ها هم در این جماعت ها دوباره تعریف می شوند. نکته مهم در
باره اینهویت ها این است که در فضای مجازی چنین هویت هایی به شدت انعطاف
پذیر و فریبنده میشوند. فرهنگ مجازی در چنین فضایی شکل می گیرد. رینگولد (
1999) معتقد است عامه مردمدر برخورد با فضای مجازی همان کاری را خواهند کرد
که با بقیه فناوری های ارتباطیکرده بودند یعنی متخصصان ارتباطات را شگفت
زده خواهند کرد. اما باید اذعان کرد کهپیش بینی اینکه فرهنگ مجازی چه مسیری
را طی خواهد کرد بسیار مشکل است.
پدیده های جدید در فضای مجازی
به موازات ظهور فضای مجازی ودر حوزه ارتباطات با واسطه کامپیوتری رفته رفته نظریه ها و پدیده های جدیدی به شرحزیر ظهور کرده اند:
سایبرفیمینیسم
: در سال 1998 شرکت داده های بین المللی اعلامکرد که در چند سال آینده
تعداد زنان کاربر اینترنت در ایالات متحده از مردان بیشترخواهد شد در
حالیکه زنان در ابتدا کمتر از سه درصد کاربران اینترنت در آمریکا راتشکیل
می دادند. سایبر فمینیسم در ابتدا به انگیزة مخالفت با گفتمانهای ضد
فمینیستیظاهر شد (ویتاکر،2002). گروهی از پیشروان حوزة سایبرفمینیسم مانند
پلانت (1996و1997) و هاراوی (1991) ادعا کردند ذهنیت زنانه می تواند منطق
فناوری را دگرگون کردهو خسارات ناشی از آن را کم کند. آنها معتقدبودند باید
از فضای مجازی برای همه گیرکردن گفتگو در مورد اموری مانند هویت, ارتباط,
قدرت و جنسیت استفاده کرد. آنها اینکار را نه تنها برای بررسی نظریه ها
بلکه به عنوان روشی برای باز تعیین نقش زنان درابتدای قرن بیستم توصیه
میکنند (ویتاکر,2001). مسئله رابطه جنسیت با استفاده ازفضای مجازی را
بعداً در بخش شکاف آگاهی بیشتر مورد بررسی قرار خواهیم داد.
قدرتمجازی :
جردن (1999) مفهوم قدرت مجازی را تعریف کرد و آن را به سه قسمت تقسیم کرد:
فردی, اجتماعی و تصوری. این نوع از قدرت در مورد فرد وقتی اتفاق می افتد
که او بهتوانایی لازم برای دسترسی و استفاده از امکانات برای تماس با
دیگران برسد. زمانی کهبرای یک گروه این توانایی بوجود بیاید نوع اجتماعی
این نوع از قدرت ایجاد می شود. قدرت مجازی تصوری زمانی واقع می شود که یک
ایدئولوژی, جنبش یا حرکت اجتماعی بهامکانات جدید ارتباطی دسترسی پیدا کند.