تحقیق تمایز پذیری و هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف

توضیحات : 
این فایل دارای فرمت word می باشد.

 

 تحقیق تمایز پذیری و هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف

 

فهرست مطالب

 

 

عنوان:

 

چکیده

مقدمه

چارچوب نظری

روش‏ شناسی

یافته ‏ها

ترجیحات موسیقایی جوانان

ترجیحات ماهواره ‏ای

نتیجه گیری

منابع

 

چکیده
برجسته شدن تفاوت‏ها و هویت‏های اجتماعی ناشی از سبک‏های مصرف و تنوع اشکال آنها حتی در بین یک گروه اجتماعی به ویژه در میان جوانان سئوالات زیادی را در خصوص ساخت‌یافتگی و الگوپذیری آنها مطرح کرده است. این مقاله با استفاده از داده‌های یک مطالعة میدانی در شهر تهران، الگوی فعالیت‏ های تفریحی و ترجیحات موسیقایی و ماهواره ‏ای جوانان را به عنوان مولفه‏ های هویّت اجتماعی و تمایزپذیری جدید ناشی از سبک‏های مصرف مورد بررسی قرار می دهد و در پی آن است تا ببیند که آیا فعالیت‏ های مربوط به حوزة مصرف در خصوص جوانان تابع الگو یا الگوهای خاصی هستند و از ساخت اجتماعی تبعیت می‏کنند؟ به‌ عبارتی آیا ما شاهد شکل‌گیری سبک‌ها یا خرده‌فرهنگ‌های جوانان هستیم؟ یا اینکه کنش‌ها و تمایلات مذکور خصلت فردی دارند؟

این مطالعه نشان می دهد که با توجه به فعالیت‏ های تفریحی ده نوع الگو یا سبک، با عنایت به علایق موسیقایی سه نوع الگو و همین‏طور با توجه به علایق ماهواره‏ ای سه نوع الگو در میان افراد مورد مطالعه قابل تشخیص است. این فعالیت‏ها و الگو‏ها با بیشتر متغیرهای موقعیتی پاسخگویان همبستگی معنی‏ داری را از نظر آماری نشان می دهند. نظر به نتیجه تحلیل داده ‏ها، این ‏فرضیه که الگوهای مربوط به فعالیت ‏های تفریحی دارای خصلتی فردی هستند، رد می شود و در عوض فرضیة مبتنی بر تاثیر پذیری علایق و ذائقه‏ ها از جایگاه فرد در ساخت اجتماعی تایید می شود. در واقع، این‏گونه فعالیّت ‏ها و سبک‏ها در معرض محدویّت ‏های ساختاری قرار می‏گیرند. همین‌طور، فعالیّت ‏های تفریحی و ذائقه‏ های پاسخگویان به عنوان یک زمینه اجتماعی مطرح می ‏شوند که آنها در آن فرصتی را برای شکل دادن به هویّت خویش و کسب استقلال از والدین می‏یابند. یافته های پژوهش در زمینة وجود الگوها و سبک‏های متفاوت تفریحی، ذائقه‏ های هنری و مصرف رسانه ‏ای افراد، بیانگر پیدایش و نضج پدیدة جدیدی با عنوان خرده فرهنگ جوانان در درون فرهنگ کلّی است که به نوبة خود عدم توفیق سیاست‏ ها و برنامه‏ های فرهنگی رسمی مربوط به امور جوانان را در انطباق با فرهنگ حاکم مطرح می‏کند.
واژگان کلیدی: اوقات فراغت، جوانان، خرده فرهنگ، هویت اجتماعی.
مقدمه
بررسی فعالیت‏های خرده فرهنگی جوانان به ویژه در زمینه ‏هایی چون ذائقه ‏های فرهنگی، فعالیّت‏ های تفریحی، هنری و مصرف رسانه ‏ای و مانند آن، یکی از حوزه‏ های جدید و مهم مطالعاتی محسوب می‏شود که در سال‏های اخیر توجه عدّة قابل ملاحظه ‏ای از محققان اجتماعی را به خود جلب کرده‏ است. اهمیّت این حوزه از یک‏سو از آن جهت مطرح است که موضوع آن یعنی دوره جوانی و مسئلة جوانان پدیده نسبتاً جدیدتری است و با درجه صنعتی شدن و نوگرایی جوامع و پیدایش نظم‏ های اجتماعی جدید ارتباط دارد. فرآیندهای مدرن مسایل جدیدتری را برای جوانان به خصوص در زمینه وابستگی طولانی‏ تر آنان به خانواده ‏های خود و به تبع آن تاخیر در استقلال‏شان ایجاد کرده است. بعلاوه این موضوع به همراه وجود بازاری مناسب، که فرصت‏ های زیادی را برای مصرف فراغت و تفریح در اختیار جوانان قرار می‏دهد، دوره جوانی را طولانی‏تر کرده و به شکل ‏گیری هویت‏های جدید فردی و اجتماعی مبتنی بر فرهنگ‏های مصرفی منجر شده است که به قول بوردیو (1984، 1985) سنخ‏شناسی‏های قدیمی مانند طبقه که مبتنی بر موقعیت اقتصادی‎، فعالیت تولیدی و جایگاه شغلی هستند دیگر چندان قادر نیستند این شرایط جدید را با تمایزپذیری پیچیده آن به ویژه مشخّصه‏ های اجتماعی، اعتقادی، رفتاری، ارزشی و نگرشی را توضیح دهند. از اینرو، برای تبیین این ویژگی‏ ها به خصوص در میان گروه ‏های اجتماعی از جمله جوانان نیاز به سنخ ‏شناسی‏ ها و طرح مفاهیم جدیدی است که اساساً به جنبه ‏های مصرفی کنش ‏های اجتماعی افراد بها داده ‏شود. از سوی دیگر، در حالیکه وجود خرده فرهنگ ‏های جوانان در هر جامعه‏ ای می تواند معرّف تحوّلات اجتماعی و فرهنگی به سامان باشد و دریچه ای برای ورود نوآوری های فرهنگی تلقی شود، در موارد زیادی نیز می ‏تواند به عنوان منبع تهدید و نابسامانی و موضوع شکاف بین نسلی واقع شود. از این جهت، رابطه این خرده فرهنگ‏ ها با فرهنگ مسلّط در هر جامعه‏ای از اهمیّت خاص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. اثرات و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خرده فرهنگ‌های مذکور در جامعه ما همواره مطرح بوده اند. در دهه‏ های گذشته به ویژه در سالهای بعد از انقلاب اسلامی به همراه گسترش فرآیندهای نوگرایی، تمایزپذیری اجتماعی و توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات جمعی، ترجیحات و الگوهای فعالیّت خرده فرهنگی آنان بسط یافته و به یکی از مهمترین نگرانی‏ها و دغدغه‏ های جامعه بزرگسال (اعم از والدین، معلمان مدارس و نیروهای کنترل کننده اجتماعی) تبدیل شده است. این دغدغه‏ها به ویژه در مورد کلان شهر تهران، که به دلایل تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارای بیشترین تنوّع فرهنگی و دارای بالاترین فعالیّت‏های خرده‏فرهنگی است، بیش از سایر شهرهای دیگر کشور مطرح هستند. نکتة حائز اهمیت اینکه، اغلب این فعالیّت ها به عنوان آسیب‏ها و انحرافات اجتماعی و فرهنگی تفسیر و محکوم می شوند به همین جهت، گفتمان های مورد استفاده در تبیین رشد خرده فرهنگ های جوانان در ایران، بیشتر خصلت سیاسی و اخلاقی دارند و کمتر تلاش جدّی برای شناسایی آنها به عنوان یک واقعیّت اجتماعی و بدون پیشداوری شده ‏است. این مقاله سعی دارد براساس مطالعه تجربی در شهر تهران، بخش مهمی از سئوالاتی که همواره برای جامعه بزرگسال از نظر نوع، ماهیّت، حدود و توزیع اجتماعی در میان جوانان مطرح بوده اند، ولی به دلایل مذکور کمتر مورد بازشناسی قرار گرفته اند را شناسایی کند و دریابد که آیا فعالیّت‏های خرده فرهنگی جوانان همچنان از ساخت اجتماعی تبعیت می‏کنند یا اینکه فردی شده‏اند؟ به دیگر سخن آیا با توجه به این فعالیّت‏ها ما شاهد شکل‏گیری و رواج الگوهای واحدی در میان جوانان مورد بررسی متعلّق به تمامی طبقات اجتماعی هستیم؟
چارچوب نظری
همانطور که گفته شد جامعة مدرن با تفکیک‏پذیری‏های پیچیده و ساخت‏یافتگی‏های جدید تعریف می‏شود که به مثابه قالب‏ها در مقابل وضعیت مشخّص قرار می‏گیرند و عمل می‏کنند. اگرچه راه های زیادی برای تبیین رتبه‏بندی‏های اجتماعی تفکیک‏پذیری‏های جامعه مدرن وجود دارد، ولی به طور‏کلی دو نوع سنّت فکری را می‏توان در ادبیّات مربوطه برای تبیین این موضوعات از جمله خرده‏ فرهنگ‏های جوانان با تاکید بر الگوهای تفریحی و سبک‌های مصرفی تشخیص داد. یک سنّت فکری برای توصیف و تبیین واقعیّت‏های جامعة مدرن بر مفاهیمی چون فردی شدن ، مخاطره و دودلی تاکید می‏کند. به زعم صاحبنظران و محققان این سنّت، فردی شدن بیشتر معیارهای زندگی (به خصوص در بین جوانان) از احتمال پیش‏بینی آینده افراد براساس تجارب قبلی یا شرایط اجتماعی زیست آنها می‏کاهد و مفهومی مناسب در درک فرآیندهای اجتماعی معاصر موثر بر زندگی افراد از جمله جوانان به شمار میآید. برای مثال، «الریش بک» (1992) از پیشکسوتان این سنّت فکری، معتقد است که دنیای غرب در حال حاضر یک تحوّل تاریخی را از سر می گذراند. جامعه صنعتی جای خود را به یک مدرنیته نوین می دهد که در آن جهان بینی علمی سابق و به تبع آن مفاهیم (ابزارهای) تبیینی آنها به چالش کشیده می شوند، پیش بینی‏پذیری‏ها و قطعیّت‏های عصر صنعتی با پیدایش ریسک‏ها و فرصت‏های جدید تهدید می شوند. به عقیده «بک»، به همین‏سان افراد روز به روز از شبکه‏ها و محدودیّت‏های اجتماعی نظم پیشین آزاد می شوند و با مجموعه جدیدی از اتفاقات و امور مستحدثه ای که زندگی روزمره آنها را تحت تاثیر قرار می دهد دست و پنجه نرم می کنند. به عقیده وی جامعه غربی به سمت دوره جدید در حال حرکت است و جایگاه ساختاری افراد در چنین جوامعی تاثیر چندانی روی فرصت های زندگی آنان ندارد، از این‏رو، مفاهیمی مثل طبقه نمی‏توانند مبنای مناسبی برای تشخیص تشخّص‏های جدید باشند. از نظر «الریش بک» (1992) پیوندهای طبقاتی حداقل در بعد ذهنی آن تضعیف شده‏اند و در دوره تجدد متاخّر نمی‏توان با استفاده از اطلاعات مربوط به شغل یا زمینه خانوادگی افراد پیش بینی‏هایی در مورد سبک های زندگی، باورها و افکار سیاسی آنها ارائه کرد. افرادی با سطح درآمد مشابه یا با جایگاه طبقاتی مشابه می‏توانند از میان خرده فرهنگ‏ها و هویّت‏های اجتماعی مختلف دست به انتخاب بزنند.

ویژگی‏ های زمینه ‏ای جمعیت نمونه
مطالعه مشخصات زمینه‏ای پاسخگویان نشان می‏دهد که از کل جمعیت نمونه، 4/64 درصد را مرد و 6/35 درصد را زن تشکیل می‏دهند. اکثریت (حدود 67 درصد) در سنین بین 21 تا 30 قرار دارند. 4/81 درصد مجرد و 6/19 درصد متاهل هستند. از نظر وضع فعالیت 2/41 درصد شاغل، 21 درصد دانشجو، 6/10 درصد دانش آموز، 6/7 درصد بیکار، 2/7 درصد خانه‏دار و 6/3 درصد سرباز می‏باشند. از نظر میزان تحصیلات، 8/41 درصداز پاسخگویان دارای مدرک دیپلم، 8/18 درصد در سطح لیسانس، 2/17 درصد در حد فوق دیپلم، 2/22 درصد دانش آموز دبیرستانی هستند. به لحاظ تحصیلات پدر، 72 درصد پدران پاسخگویان دارای دیپلم، 7/17 درصد دارای لیسانس و 4/10 درصد نیز دارای فوق لیسانس می‏باشند. از نظر تحصیلات مادر نیز، حدود 71 درصد از پاسخگویان دارای مادرانی دیپلمه، 8/14درصد دارای مادرانی با سطح سواد مقطع راهنمایی و 2/14 درصد نیز دارای مادرانی با سطح سواد فوق دیپلم هستند. 1/17درصد پاسخگویان خود را«اصلاً» مذهبی نمی‏دانند. 1/33 درصد خود را «خیلی کم» و «کمی» مذهبی نمی‏دانند. 6/39 درصد از پاسخگویان میزان مذهبی بودن خود را «متوسط» دانسته و تنها حدود 10درصد «زیاد» و «خیلی زیاد» معرفی نمی‏کنند.
الگوی فعالیّت های تفریحی 
ترجیحات تفریحی بر حسب میزان رواج و عمومیّت هر یک از آنها در زندگی جوانان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که 10 عامل را می‏توان شناسایی و طبقه‏بندی کرد که به عبارتی10 الگو یا سبک مورد بررسی را براساس فعالیّت‏های تفریحی تشکیل می‏دهند. این (عامل‏ها) در مجموع 9/63 درصد کل واریانس را در فعالیّت‏های تفریحی تبیین می‏کنند (جدول 2). همان‏گونه در جدول 1 (به طور تفصیلی) و در جدول 2 (به طور اختصار) نشان داده شده است ‏، فعالیّت‏های مزبور از فعالیّت‏های مشترک و عمومی‏تر شروع شده و به فعالیّت‏های اختصاصی‏تر ختم می‏شود. بدین مفهوم که، اکثر جوانان مورد مطالعه به موسیقی مورد علاقه خود گوش می دهند، با دوستان همجنس خود از طریق تلفن صحبت می‏کنند، تلویزیون های ماهواره ای را تماشا می کنند، برای تفریح به پارک ها می روند، برای خرید و یا پرسه‏زنی به مراکز خرید و مجتمع های تجاری مراجعه می کنند، به شهرهای مختلف کشور مسافرت می کنند، با دوستان غیر همجنس خود از طریق تلفن صحبت می‏کنند، با موتور و اتومبیل برای تفریح در سطح شهر می‏گردند و امثالهم. این فعالیّت‏ها را می‏توان بیانگر فرهنگ مشترک جوانان دانست. در انتهای جدول مزبور به فعالیّت‏های اختصاصی‏تر و متمایزتر جوانان همچون گوش دادن به رادیو های داخلی، جمع آوری کلکسیون های مختلف، مراجعه به کتابخانه های عمومی و دانشگاهی، رفتن به فرهنگسراها، گوش دادن به برنامه‏های فارسی رادیوهای بیگانه، حضور در کافی‏نت‏ها جهت استفاده از اینترنت، رفتن به تئاتر و بازدید از موزه‏ها و نمایشگاه‏های مورد علاقه و امثالهم بر می‏ خوریم. بر اساس یافته‏ های تحقیق، ‏که در ستون میانگین متوسط نمرات (پاسخ‏ها) و ستون های مربوط به توزیع درصد پاسخگویان جدول 2 منعکس شده، با توجّه به میزان اهمیّت، الگوی رسانه‏های تصویری‏ (مشتمل بر فعالیّت‏هایی چون تماشای کانال های تلویزیونی ماهواره‏ای، رفتن به سینما، تماشای برنامه‏های ویدئو و گوش دادن به موسیقی مورد علاقه پاسخگویان) با میانگین متوسط نمرات 1/4 مورد علاقه‏ترین و عامل سرگرمی با میانگین متوسط نمرات 9/1 کم توجّه‏ترین فعالیت تفریحی پاسخگویان را تشکیل می‏دهد. از نظر توزیع درصد فراوانی نیز بالاترین درصد افراد نمونه (حدود 70 درصد) در حد «خیلی زیاد» و «زیاد» به الگوی رسانه‏های تصویری و پایین‏ترین درصد (حدود 22 درصد) به الگوی سرگرمی اختصاص دارد. بقیة عامل‏ها در بین این دو عامل قرار دارند که به ترتیب عبارتند از چت و گفتگو، خانواده گرا، سیر و سفر، رسانه های مکتوب، بازی های فکری وکامپیوتری، فعایت‏های فرهنگی، ورزشی، فعایت‏های تفریحی نخبه پسند. تحلیل روابط بین الگوهای دهگانه فعالیت‏ های تفریحی و متغیرهای موقعیتی پاسخگویان، مندرج در جدول 3، موارد زیر را آشکار می‏کند:
الگوی فعالیت رسانه‏ای (تصویری)، که مشتمل بر تماشای کانال های تلویزیونی ماهواره‏ای ، رفتن به سینما، تماشای برنامه‏های ویدئو وگوش دادن به موسیقی مورد علاقه می‏باشد، از نظر آماری با متغیّرهای سن، جنس دارای همبستگی منفی و با متغیّرهای تاهل و وضع فعالیّت دارای همبستگی مثبت و معنی‏دار می‏باشد. به عبارتی می‏توان گفت که الگوی مذکور در میان جوانان کم سن و سال تر، متاهل‏ها، غیر شاغل‏ها، خانم‏ها و با مادران دارای تحصیلات بالا رواج دارد. الگوی فعالیّت تفریحی مبتنی بر چت و گفتگو، که اغلب به صورت مکالمة تلفنی با دوستان همجنس و چت کردن با دوستان اینترنتی صورت می‏گیرد، عمدتاً در میان جوانان کم سن و سال تر، غیر شاغل (دانش آموز، دانشجو، خانه دار) رواج دارد. این سبک زندگی اگرچه با متغیّر جنسیّت همبستگی معنی‏داری به لحاظ آماری ندارد اما با توجه به ضریب همبستگی 08/0- می توان گفت این تمایل در میان دختران بیشتر است تا پسران. الگوی فعالیّت خانوادگی یا خانواده‏گرا، که به وسیلة مقولاتی چون صرف زمان اوقات فراغت با همصحبتی با والدین، شرکت در مهمانی‏های خانوادگی و تماشای کانال‏های خانوادگی مورد بررسی قرار گرفت، با متغیّرهای مذهبی بودن و تاهل دارای همبستگی مثبت و با متغیّر جنس دارای همبستگی منفی معنی‏داری به لحاظ آماری است. از اینرو، در میان پاسخگویان متاهل و مذهبی شایع‏تر است و این الگو بیشتر یک سبک زندگی زنانه است. با عنایت به اینکه الگوی فعالیّت توریستی با تاهل دارای رابطة مثبت و معنی‏داری (از نظر آماری) است، می‏توان گفت که سبک زندگی متاهلانه است. الگوی فعالیّت رسانه‏ای مکتوب یا مطالعاتی (مانند مطالعه روزنامه، مجله و کتابهای غیر درسی)، دارای رابطه‏ای منفی و معنی‏دار با جنس و سن و دارای رابطه مثبت و معنی‏دار با تاهل و سطح تحصیلات پاسخگویان است. به عبارتی می‏توان گفت که این سبک بیشتر در میان جوانان کم سن و سال تر، متاهل و دارای سطح تحصیلات بالا و درجه بالایی از مذهبی بودن رواج دارد و یک سبک زندگی زنانه است.

الگوی فعالیّت فکری و کامپیوتری با متغیّرهای جنس و تحصیلات والدین دارای رابطة مثبت و معنی‏داری است، از این‏‏رو می‏توان گفت که بیشتر در میان مردان جوان متعلق به خانواده‏های دارای درجه بالایی از سرمایه فرهنگی یا آموزشی رواج دارد.الگوی فعالیّت فرهنگی که از فعالیّت‏هایی همچون شرکت در کلاس های مختلف و مراجعه به کتابخانه های عمومی و دانشگاهی تشکیل شده‏است، یک سبک زندگی زنانه است که با سن پایین‏تر (نوجوانان)، تاهل و عدم اشتغال ارتباط دارد.

 

دانلود پروژه تحقیق تمایز پذیری و هویت اجتماعی مبتنی بر مصرف